Εμείς οι γιοι του Άιχμαν

Μέσα από δύο ανοιχτές επιστολές, με είκοσι πέντε χρόνια διαφορά μεταξύ τους, (1961 και 1988 αντίστοιχα) στον Klaus Eichman, γιο του Adolf Eichman, σχεδιαστή και επόπτη του ναζιστικού Ολοκαυτώματος, Gunther Anders υπογραμμίζει κατηγορηματικά τη μοναδικότητα του ναζιστικού Ολοκαυτώματος με τα 6.000.000 θύματα στην παγκόσμια ιστορία, από όπου συνάγει και την ανάγκη ολόκληρης της ανθρωπότητας να το διατηρεί στη μνήμη της. Είναι πραγματικά καθοριστική η ειδική επίδραση του Ολοκαυτώματος στον Δυτικό πολιτισμό.

To βιβλίο παραλληλίζεται συχνά με το Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ, της Γερμανοεβραίας φιλοσόφου Hannah Arrendt, συζύγου του Anders από το 1929 ως το 1937), λόγω των προβληματισμών του για την ηθική ευθύνη και τον πειρασμό της εξαχρείωσης των μοντέρνων κοινωνιών, ειδικότερα τη δεκαετία του ’60, όταν διεξαγόταν η δίκη του Eichman και έφταναν στο φως συγκλονιστικά στοιχεία και μαρτυρίες για τη δράση του. Επηρεασμένος επίσης από τους φιλοσοφικούς προβληματισμούς της Σχολής της Φραγκφούρτης αλλά και από την προσωπική του πείρα ως εργάτης σε εργοστάσιο, παρουσιάζει τον μεταμορφωμένο από τη σύγχρονο κόσμο: με την αλματώδη πρόοδο της τεχνικής και της εκβιομηχάνισης, οι άνθρωποι λειτουργούμε ως γρανάζια ενός τεράστιου μηχανισμού, του οποίου την επίβλεψη είναι αδύνατο να έχουμε διαρκώς μπροστά μας. Πραγματικά, αν και οι άνθρωποι σήμερα δεν είναι πιο κακοί από τους ανθρώπους άλλων εποχών, είναι όμως η ασύμμετρα μεγάλη ανάπτυξή μας σε άλλους τομείς (επιστήμη, τεχνολογία, οικονομία, διοίκηση κλπ) που κάνει την ηθική μας ανάπτυξη να φαίνεται ελάχιστη μπροστά στα κατορθώματα αυτά, τα οποία επομένως δεν πίεζαν τους προγενέστερους όπως πιέζουν εμάς. Είμαστε «τυφλοί» απέναντι στα αποτελέσματα των πράξεών μας, αλλά αυτό δε μας αποστερεί από τις ευθύνες μας. Είναι αντίθετα η πρόκληση που οφείλει να αναλάβει ο σύγχρονος άνθρωπος, αν θέλει να παραμείνει άνθρωπος και να μη μετατραπεί σε κτήνος. Κατά βάθος, όλοι μας είμαστε «γιοι του Eichman» και εξαρτάται από εμάς να πάρουμε την απόφαση: ρήξη ή αποδοχή; Το ίδιο δίλημμα αποτελεί το βασικό θέμα της εξαιρετικής ταινίας “Το μουσικό κουτί”, του Κώστα Γαβρά.

Όπως σχολιάζει ο συγγραφέας Σταύρος Ζουμπουλάκης, στο δοκίμιό του «Γκύντερ Άντερς: έναντι του υπέρμετρου», ο γιος του Eichmann αποτελεί σύμβολο της συνέχειας με τη θηριωδία, ενώ αντίθετα ο Claude Eatherly, ο πιλότος του συνοδευτικού αεροπλάνου Enola Gay, που έριξε τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, αποτελεί το σύμβολο όσων επιλέγουν τη ρήξη. Θα μπορούσε να προσθεθεί και η περίπτωση του εγγονού του Rudolf Hess (όχι του γνωστού επιτελάρχη του Γ’ Ράιχ αλλά ενός επόπτη στο στρατόπεδο Άουσβιτς), Reiner Hess, θύματος ρατσιστικής βίας, αντιφασίστα και ακτιβιστή, που δήλωσε κάποτε χαρακτηριστικά: στο Άουσβιτς, μου αρέσει η κρεμάλα του παππού μου»

Γράφει ο Μύρων Ζαχαράκης